Kerstvoetbal

Een van de gemeenschappen organiseert met Kerstmis een voetbaltornooi dat verschillende dagen zal duren. Op de eerste dag ga ik mee met collega’s en vooral jongeren uit Guamote zelf. Voor ons vertrek heb ik een thermos met maté van coca klaargemaakt dat ons van extra energie moet voorzien op 3700 meter hoogte. We hebben een tegenpartij en we mogen twee uur na het afgesproken uur aftrappen. Er is ook een scheidsrechter en zelfs twee lijnrechters die een rood doekje de lucht insteken bij een fout of wanneer de bal over de lijn rolt. De lijn bestaat zowel aan de zijkant als op het veld uit grachten. We spelen in oranje truitjes van een bierhandelaar en een wijnhandelaar. Het is jammer genoeg niet de zwart-witte retro uitrusting uit Oetingen omdat ik daarvoor geen bagageruimte meer had. Wanneer in de tweede minuut onze eerste tegengoal valt voel ik me meteen terug in de Kerkstraat. Het plein is echter nog kleiner en met wind mee lukt het van achter de middellijn net niet om de andere doelman te verschalken. Deze moet er toch twee keer aan geloven. Op corner wil iedere speler liever niet bij me staan gezien het verschil in grootte. Een vrij schop glipt door de blote handen van de doelman. De tweede helft (2X45 minuten) is nog maar pas begonnen en door eigen balverlies staat het gelijk. Deze helft is een veel te lange wandeling voor mij. Het is hier een les in voetbalefficiëntie want na iedere loopactie zijn er vijf minuten recuperatietijd nodig. Gelukkig kunnen mijn vinnige ploegmaten; Gonzalo, Angel, Miguel, Jaime, Luis (2) en Agosto hier blijven lopen. In combinatie met twee Europese reuzen blijven we ongeslagen. Het wordt uiteindelijk 5-3.

Kerstmis in Guamote

Op ieder moment van iedere dag een stoet passeren of een feest aan de gang zijn. Sinds vorige week werden hier en daar enkele kerststalletjes ingericht. De supermarkt sluit een uur vroeger en wordt na 20u een kerststal. Witte doeken scheiden de voedingswaren van de kribbe. Er is enkel nog wierook te verkrijgen. Er is van te voren geen kerstversiering te zien maar het wordt zeker gevierd. Op 20 december is het kerstfeest al begonnen.

Enkele vuurpijlen met ontploffing zijn het teken dat de stoet op komst is. In tegenstelling tot de optocht in de gemeenschap eerder op de dag lijkt het in Guamote meer op een city parade, verschillende groepen met muziekspelende vrachtauto’s volgen mekaar op. De kerststoet is niet zo lang maar ze bestaat altijd uit verklede groepen, dansend over de straten. Guamote is een carnavalstad en deze optochten doet de mensen al uitkijken naar het begin van Maart. Een andere stoet wordt wel gevolgd door de heilige familie. De volwassenen lopen met kribbes in de hand met daarachter een kar voorzien van een wiel die de lichtgevende kribbe van stroom voorziet, de elektriciteitsdraad vastgehouden door de mensen tussen de kribbe en de kar. Af en toe sluit een waggelende feestvierder de stoet af.

Kerst

Samen met de computerleraar ga ik naar de gemeenschappen waar we iedere woensdag heen gaan. Op vrijdag 24 december, de laatste dag voor een week vakantie, hebben de scholen een ceremonie voorbereid. In de hoogste en verste gemeenschap lopen we mee in de kerststoet van de lagere schoolkinderen. Helemaal vooraan loopt de kerstprinses. Die eer valt te beurt aan Belgica. Daarachter zit een trotse Maria op haar ezel, vastgehouden door Jozef. Vijf herderinnen volgen ieder met een schaap aan een koord. Andere schoolkinderen lopen mee in traditionele kledij. Op het einde komen de drie koningen te paard of te ezel met een versierde mantel om de schouders. Een aap en een clown zoeken hun rol in heel het gebeuren. De trotse ouders lopen achterop. Het is duidelijk dat de parade goed werd voorbereid. We lopen een kilometer steil omhoog en maken vervolgens omkeer richting school. Verwelkomt door dorpsgenoten maakt de stoet een rondje op de speelplaats. Het feest wordt zowel met ernst als met plezier beleefd en het kan niet anders dan het gemeenschapsgevoel waarderen.

La Minga

De kerstgeschenken voor kinderen zijn al gedurende anderhalve maand een belangrijk thema voor Inti Sisa. Ik sluit me aan bij de laatste samenkomst met verschillende organisaties. De komende drie dagen zullen 6000 kinderen uit comunidades een pakje met gekookte maïs krijgen. Per school voorzien we ook boompjes die de kinderen kunnen planten. Net als speeches verlopen de discussies niet altijd even efficient maar uiteindelijk komt er wel een einde aan. Men praat er ruim omheen en komt zo vermoedelijk tot een conscensus. Mañana de mañana begint de verdeling. De morgen van morgen, is dat nu morgenochtend of overmorgen? Mañana betekent morgen, 's ochtends maar evengoed ooit. Een abstract en niet al te moeilijk aan te leren begripsprincipe.

Gedurende drie dagen gaan we in drie groepen naar verschillende scholen in heel het kanton Guamote bestaande uit drie grote parochies; Palmira, Cebadas en Guamote zelf. Drie dagen verloopt alles, op enkele vergissingen van het uur na, perfect. Heel deze onderneming is een samenwerking waarin iedereen vrijwillig zijn steentje bijdraagt om tot een gezamelijk doel te komen. Zoiets heet de minga, een gekend begrip in Peru en Ecuador en meerbepaald in de comunidades waar samenwerking een must is. Minga betekent ook dat vrienden, familie en buren mekaar helpen of samenwerken om de gemeenschap te verbeteren. Het kan iets klein zijn maar evengoed iets groots. Music for live is een voorbeeld van een minga me dunkt.

Verschillende scholen verzamelen op een plaats zodat we kerst vieren met de aanwezigheid van 500 kinderen. Bij het aankomen op de afgesproken plaats doen de kinderen hun traditionele dans en wordt een lied gezongen. De kinderen, ouders en presentator zijn er klaar voor. Tijdens de speeches krijgen de kinderen te horen dat ze geen karamellen zullen ontvangen. Dit druist in tegen de traditie want de kinderen willen altijd karamellen. Ik zie leerkrachten fronsen en opkomende ontgoocheling bij de kinderen maar de gezichtjes klaren op wanneer verteld wordt dat het geschenk iets is dat tot veel verder gaat in de traditie. ‘Gua Mote’ betekent letterlijk ‘gekookte mais'. De met suiker bereide mais die ze krijgen is ook zoet. Hierop volgen lange rijen kinderen die met een kerstgeschenk vooral een warm kerstgevoel mogen ontvangen.


Het blijft voorlopig praktisch onmogelijk om alle scholen te bezoeken. Daarom gaan we zelf vanuit Inti Sisa de scholen en gemeenschappen bezoeken waarmee we samenwerken. Nog eens goed voor ruim zes honderd leerlingen. Samen met een Belgisch stel en vrienden, een Griek en een Nederlands gezin dat in Brazilie woont gaan we onze geschenken uidelen. We delen aan ‘onze’ scholen voetballen, snoepjes, een mango en schrijfgerief met een schriftje uit. Na een maand weet ik nog niet heel veel maar wanneer ik tegen de kinderen in het klaslokaal Goeiemorgen zeg krijg ik altijd een goed gearticuleerde ‘Buenas Dias’ in mijn gezicht terug waarvan het humeur meteen de hoogte in schiet. Wanneer een volledige school ons begroet is dat niet minder zo. Voor ze de pakjes ontvangen, zingen de kinderen steeds een liedje dat ieders hart kan bekoren. Een stukje van onze sponsoring is bijgelegd door Pajottenlandse dollars. Een goed gearticuleerde gratias aan Guuk en geburen.

Schoolfeest

Señores, señoras, señor Director, señor Presidente, compañeros, professores, estudiantes, todos que son venido, bienvenidos al institutio... Dit is een minimale verwelkoming die een officiële aangelegenheid verdiend. Een collega hier zegt dat Ecuadorianen detallistas zijn, dit hoeft geen vertaling. Het lescontract dat Inti Sisa met een college afsloot wordt volledig voorgelezen.

Na het volkslied en vijf speeches van gemiddeld tien minuten volgen de cadeaus. Voor mijn diensten van een maand aan het college van Tio Cajas krijg ik een witte poncho. Na een uur moeten de leerlingen niet langer in rijen rechtstaan. Het vlagje van Ecuador waait voor de achtste keer van de tafel maar wordt opnieuw terug gezet. De leerkrachten doen een dansje, gevolgd door de leerlingen. Nadien krijgen we ieder een 750 gram aardappelen, een blad salade en een halve cuy [koei]: cavia. Lepelen maar. Ik heb nu een volledige cavia op, vorige week kreeg ik de voorhelft met kop, vandaag de achterkant. Welk deel van de cuy ik verkies is moeilijk te beantwoorden. Zoals gezegd is mee eten de gewoonte en een zakje om mee te nemen vind ik zelf maar niets.

Angel Guaraca

Iedere gemeenschap is verbonden aan een patroonheilige. De jaarlijkse feestdag van de patroonheilige is de aanleiding tot een groot openluchtfeest. Guamote kanton kent meer dan 100 comunidades. Het is hier het hele jaar door Midzomer, Hoebelfeesten, Hoekfeesten, Druivenfeesten en Hamertjesworpen. Laatst was het waanzinnig weekend in Santa Rosa de Guadalope, de comunidad van Angel Guaraca. ‘El Indio cantor’ is een van de bekendste, zo niet de bekendste zanger in Ecuador, althans dat zal men beweren in Guamote. Hij is dit jaar ook president van de comunidad. De weg naar Santa Rosa geeft de indruk nog hoger te zijn dan de Chimborazo, klopt natuurlijk niet maar hoog en koud is het er wel.

We doen inderdaad twee vieringen op een dag maar dat valt mee als je binnen en buiten kan lopen om iets te eten of te drinken, bovendien is er in dit bergdorp op het moment van de misviering niet veel te zien. Dat de pastoor slechts een voorprogramma is van Guaraca weten beide al te goed. De herder kent zijn schapen en meent te weten dat iedereen wachtende is op het loslaten van de stieren maar eerst laat hij enkele leken aan het woord. Jong, oud en de familie Guaraca in de voorlinie laten hun bewondering voor het beeld van de maagd niet ongeroerd. Vader Guaraca benadrukt dat zijn zoon die een nieuw heilig beeld aankocht en de andere zoon cadeaus bestaande uit wijn, cola en snoep enkel en alleen voor de gemeenschap betaalde. Enkele vooraanstaanden, waaronder de Guaracas zelf, dragen het beeld door de arena, gevolgd door een feestvierende stoet.

Vandaag krijgen we zwarte stieren met hoorns zo groot als een bovenarm. Enkele jongeren gaan tot het uiterste gevaar bij de stier. De animatie is hier een kwartier aan een paal hangen, met onderaan een beukende stier, een andere jongeman wordt net niet aan de horens gespietst en komt er met een gescheurd hemd vanaf. Hoe hoger in de bergen hoe gekker zegt men. Ik kan alleen maar vaststellen dat ik van op een molshoop boven het zeeniveau afkomstig ben. Het orkest speelt vrolijk verder tot wanneer later op de avond Guaraca in wit lederen pak liedjes komt zingen. Tussen de weinige toeschouwers van familie, vrienden, dorpsgenoten en fans van de zanger, dans ik met de nicht van de hoofdman. In dit dorp is iedereen familie, en het zal misschien niet veel schelen. Een uur later gaat het licht letterlijk uit en gaan we huiswaarts.

Plechtige Communie

Confirmacion heet het in het Spaans. Na de muziekles ga ik naar een misviering voor vier comunidades waarvan jongeren tussen de 15 en 20 jaar oud een kruisje zullen ontvangen. Onze muziekleraar speelt de begeleiding op gitaar met een koor van vrouwen die prachtige quichua teksten schertsen, of toch prachtige melodieën. We komen gelukkig anderhalf uur te laat in de mis die nog een uur zal duren. Geen overvolle kerk want heel wat familieleden zitten buiten in de zon te wachten tot wanneer men buiten komt en snoep in het rond zal gooien.

Zij die wel in de kerk zitten verhuizen naar het altaar om niets te missen wanneer de kruisjes worden uitgedeeld. Een vijftigtal jongens en meisjes lopen respectievelijk met peters en meters naar voor. De pastoor van dienst is de bisschop van Chimborazo bijgestaan door de pastoor van Guamote zelf. Die laatste zien we later op de dag hoog in de bergen een mis opdragen aan de heilige maagd van Guadalope. De priester uit Riobamba toont dat hij tot meer in staat is dan enkel uit hét boek lezen. De preek verloopt geanimeerd wanneer hij aan de communicanten vraagt wie zich wil inwijden. Bij de meisjes steekt een iemand de hand op en van de jongens zijn er vijf die religieuze toekomstplannen overwegen. De opvolging is verzekerd.

Het wordt helemaal rock&roll als ons gevraagd wordt of we geloven in de heilige geest. Er volgt een mompelend ‘wij geloven in de heilige geest’. Onvoldaan herhaald de overste tot drie maal toe zijn boodschap en de laatste keer roept de kerk voluit ‘CREAMOS EL SPIRITU SANCTI’. Nog meer van de geloofsbelijdenis laat hij eenmaal door de vrouwen en andermaal door de mannen uitspreken. Zaten de vrouwen niet bijna allemaal aan de linkerkant had hij enkel nog het volk kunnen opdelen in de linkerzijde en rechterzijde. Graspop-taferelen waren er vooralsnog niet maar Indigenas in een kerk geven toch aardig wat sfeer.

Bij gebrek aan een foto in de kerk, deze uit een comunidad...

Chimborazo

Op voorhand had ik me voorgesteld dat de aarde na twee weken van onder mijn voeten kon verdwijnen. Dit kan verschillende oorzaken hebben; verlies aan mijn houvast van dagelijkse bekende mensen en bezigheden, cultuurshock, steeds een vreemde zijn in een vreemde omgeving en ga zo maar voort. Zo een vaart heeft het niet gelopen maar na vijf weken Guamote heb ik ze niet allemaal meer op een rijtje. Dan komt een wandeling op de Chimborazo als een godsgeschenk. De Chimborazo is gezien vanaf de aardkern de hoogste berg ter wereld. Het is zo dat de aarde niet rond is en ter hoogte van de evenaar is de afstand tot de aardkern groter dan waar ook.

Deze berg gaf haar naam aan de provincie en is slechts een zeventigtal kilometer verwijderd van Guamote. Samen met een koppel toeristen en de gids rijdt Gijs ons tot het einde van de berijdbare weg. Daar is de eerste hut, op 4800 meter hoogte. Een wandeling van een uur brengt ons naar de tweede refugio op 5000 meter hoogte en meteen ook de sneeuwgrens van de Chimborazo. Dat mijn hartslag nooit over 100 kloppen per minuut gaat bewijst dat de fysische aanpassing goed verloopt. De Britse toerist heeft een aangeboren afwijking in de benen zodat hij niet zonder moeilijkheden de weg met vulkanisch gesteente aflegt. Toch bewijst hij dat de longen hier even belangrijk zijn als de benen en doorzettingsvermogen niet te vergeten.

Soms lopen we door mistbanken met zichtbaarheid tot vijf meter en dan zien we plots alles klaar. De mist schuift razend snel voorbij en de aarde toont zich van haar mooiste kant. Achter ons zien we in de verte de wolken alsof je uit een vliegtuig kijkt, voor ons de steile chimborazo. Het is mogelijk om van hier zonder veel risico nog een mooi stuk te stijgen, zij het door de sneeuw. Getrainde klimmers vertrekken om 12 uur ’s nachts met een gids om bij zonopkomst de 6315 meter hoge top te bereiken.

Inti Sisa feest

De juffrouw van de kleuterklas organiseert in samenwerking met de ouders van de kleuters een feest in Barrio Central of het wijkcentrum. Een zaal waarvan de plafondplaten elk moment naar beneden kunnen vallen. Alles is aanwezig in de central; een bar, toiletten, een verkleedruimte en een podium. Op dit podium is vanavond mijn vuurdoop, een optreden met de muziekgroep van Inti Sisa.

De avond is goed gevuld met speeches, een presentator van radio Guamote, dans van de kinderen, een jonge zangeres, een plaatselijke charmezanger, een andere folkloreband, en als afsluiter een charmezangeres met een dansfeest. De muziek wordt gespeeld door onze computerleraar, DJ Mingo. De kinderen staan centraal in het hele gebeuren, de jongens worden klaargemaakt in de kleedkamer en verschijnen als echte heren, de meisjes zullen worden gehuldigd tot koninginnen. Een van de kleuterdanjes waarbij de jongens met een gieter de bloemen (meisjes) moeten water geven is precies hetzelfde als het dansje dat ik deed in het tweede of derde kleuterklas. Als de bloemetjes water krijgen worden ze soms ook buiten gezet.

Als het feest officieel om 19u begint is het personeel om 19u30 rustig aan het eten in Inti Sisa. Eigenlijk is het Ecuadoriaanse uur geen zes maar minstens zeven achter. Op de eerste rij zitten voorname mensen met onder meer onze directeur, de hoofdman van een communidad, Miss carnaval, Miss Guamote en Miss Guadalupe. In onze muziekgroep met gitaar, charango, panfluit, trommel en ikzelf op basgitaar spelen we drie traditionele liederen. Na enkele repetities begin ik stilaan te volgen in het ritme. Ondanks enkele geluidsstoornissen kent het optreden een goede afloop. Het is me nog net gelukt een foto te laten vastleggen. Meer beeld- en geluidsmateriaal kunnen later beschikbaar zijn.

Schoolkinderen

In de scholen draagt iedereen altijd hetzelfde schooluniform. In sommige scholen is dat een training, in andere scholen een broek met een vouw in en een wollen trui, bij de meisjes een rok en dezelfde trui. In de comunidades is er meestal geen schooluitrusting.

Tijdens de pauze gaan alle kinderen op de aardeweg spelen, hoewel dit de enige baan is om het dorp te bereiken is de kans klein dat een auto zal langskomen. De kinderen staan in verschillende groepjes op de weg en spelen een spel dat ik nog niet kende. Ze werpen een dikke metalen ring, ter grootte van een ring die door de neus van een koe zou kunnen, op de grond. In de aarde liggen centjes, wanneer het centje geraakt wordt, raapt men het op en legt een groter in de plaats. De worp begint met een korte maar hevige concentratie richting doelwit, eventueel met het oog door de ring kijkend als door een vizier en tijdens de worp zelf maakt de arm een onderarmse neergaande zwaaibeweging richting cent. Op dat moment is het doelwit opgeslagen en kunnen de ogen sluiten. Na zowat de helft van de worpen klinkt een metaalklank.

Ik heb mijn lessen toegepast op het vertalen van dieren. Ik vraag al eens wie het betreffende dier thuis bezit. Bij kippen steekt de hele klas de vinger in de lucht. Een jongen zegt dat hij er tien heeft maar zijn buurjongen minimaliseert dit tot vijf. In de volgende school heeft een volledige klas een koe, een varken en kippen thuis. Bij de vertaling van een paard krijgt men de ‘h’ van ‘horse’ moeilijk uitgesproken, het fonetische [jors] met de ‘j=ch’ klank die het meeste klinkt als een ‘h’ lukt het best. Op het einde van de les mogen de kinderen prenten van dieren combineren met de Engelse vertaling ervan. Na vier lessen ben ik een koe en een kip kwijt.

Er zijn nog tien minuten te gaan en de kinderen zijn niet meer te houden. Dan mogen ze woorden in het Quichua zeggen zodat ik ze vertaal naar het Engels. Mijn eerste woordenschat: ‘IMA SHUTIKANKI’: ‘Hoe noem je’; ‘MAIPI KAUSANGI: ‘Waar woon je’ alsook ‘Waar woont hij’, ‘waar wonen we’,…; HAKU WASIMAN: we gaan naar huis.

op de foto met goedkeuring van de klas, van L naar R,
Jairo, Clever, Abrang, Wilfrido, Daniël, Ramiro en Maria .

Vroeger en nu

De meest onwaarschijnlijke uitvinding uit Jommekes en Suske en Wiskes blijkt toch mogelijk te zijn. De teletijdsmachine, op patent van Gobelijn of Barabas, bestaat echt! Ik stapte een maand geleden in het toestel van Iberia en kwam een dag later terecht in het Andesgebergte. Deze reis is realiteit want een pilletje om in drie minuten Spaans te spreken heb ik niet gekregen en wiske is vooralsnog nog onvindbaar.

Bijna iedereen of officieel 85% van de bevolking leeft van de landbouw. De beroepsuitoefening van boer, bij ons een uitstervend ras, is hier de beroepskeuze nummer één. Veel mensen brengen het grootste deel van hun tijd door op het veld. Tractors zijn hier zeldzaam dus wordt alles nog met de hand gedaan. Er is waarschijnlijk te weinig kapitaal voor een tractor en het veld is vaak te stijl of onbereikbaar door de puzzel van aaneengesloten percelen. Elk plekje dat zich daartoe leent wordt bewerkt, in het hooggebergte op hellingen van 45° en meer.

In de bergen zijn de muren van aarde en de daken van stro. Slecht enkele inwoners van een communidad hebben een auto. Mensen doen wekelijks een wandeling tot anderhalf uur om de markt te bereiken. Het zijn omstandigheden die ik me slecht kon voorstellen van de verhalen van grootouders. De weg terug, altijd bergop, kan dubbel zo lang zijn. De groenten zijn verkocht maar de inkoop van een koe of een big moet mee naar het dorp. Ik ga niemand onrecht aandoen door ons berglandschap te vergelijken met de heuvels alhier. De grootste asfaltproducent is in de provincie maar dat wordt voornamelijk gebruikt voor de grote verbindingswegen. Toch is hier op een of andere manier een kentering merkbaar. Voor een winkeltje staan gasfornuizen te koop. De mogelijkheden om beetje bij beetje ‘luxeproducten’ aan te kopen groeien. Toch hoop ik stiekem dat de de indigenas hun cultuur, voor zover ik die ken, nooit helemaal overboord gooien.

Het onderwijs van kinderen boet in aan het werk thuis. Toch wordt de school op allerlei manieren met grote zorg behandeld. Het schoolgebouw is het mooiste en grootste van heel het dorp. Op zondag plaatsen enkele padres in Sablog een tegelvloer in het computerlokaal. De leerkrachten, meestal uit andere dorpen of zelfs Riobamba, zijn betaald door de plaatselijke gemeenschap. In tegenstelling tot onze striphelden zit men hier wel op de schoolbanken.