Tributo a Guamote - CANTA festival Bruselas

De laatste week

Terugblik

Sinds november vorig jaar ben ik weg van huis. Het vertrouwen dat ik gauw opnieuw zou aanpassen is nu stilaan weggeëbt. Voor mijn vertrek werd ik al gewaarschuwd voor het op twee gedachten hinken. Vandaag ondervind ik het aan den lijve. Is het geen heimwee dan is het spijt die me bij de keel neemt. De wereld die vorig jaar geleidelijk van onder mijn voeten verdween, werd vervangen door een nieuwe wereld onder mijn schoeisel. Veel heb ik hier niet getreurd en ik neem nu liever waardig afscheid van een gewonnen jaar.

Ode aan Guamote

Een van de hoogtepunten ter gelegenheid van mijn vertrek is een dansfeest genaamd 'el belga se va' of 'de Belg gaat weg'. Enkele weken eerder liet ik bij vrienden een kort gesproken improvisatie horen. Dit resulteerde in een zelf geschreven lied dat een jaar in Guamote beschrijft en die avond enthousiast werd onthaald. De nacht liep op haar einde met een soep van varkenspoten als ontbijt. Zo kwam ik in mijn laatste week terecht, een moeilijke. Een week om afscheid te nemen. En toch, een week om iedere dag van zonsopgang tot de felgekleurde zonsondergang te genieten.

Liefde voor de Andes

‘Dat God en de maagd Maria u verzorgen en bijstaan onderweg. God zegene u.' waren de mooie woorden die ik op mijn gsm las. Men voelt hier steeds heel erg mee. Met een bus van Riobamba naar Quito verlaat ik de provincie. Op de mp3 speelt ‘once upon a time’. Ik besef dat het voorbij is en bij de gedachte dat ik hier op dit eigenste moment een jaar achter mij laat, vloeien tranen. Zo nog rijkelijker wanneer Exit music van Radiohead en een traditional uit de Andes klinken. Ik merk dat een brok in mijn keel verdwijnt die er een minstens een hele week heeft in gezeten. Onderweg is enkel de Carihuarazo zichtbaar omdat de Chimborazo in de wolken verborgen ligt.

Uitstel... is geen afstel

In Quito moet ik mijn Ecuadoraanse verblijfsvergunning nog aanvragen alvorens het land te verlaten. Een dag later dan voorzien zit ik op de binnenlandse vlucht naar Guayaquil, De piloot laat weten dat we buiten enkele vulkanen zien. Het zijn de wolken die bij valavond zakken waardoor we een fenomenaal bovenaanzicht op de uitstekende Andestoppen te zien krijgen. Wat een afscheid.  Als laatste van de talrijke reeks Andestoppen ligt de Chimborazo in de avondschemering, volledig ontbloot en daar waar ik ergens moet gestaan hebben, ijlend door het ijs op de steile bergkam

Landing

Achttien uur later land ik in Brussel. Er staat een ontvangstcomité klaar voor een warm onthaal met onder meer een peuter die inmiddels kleuter is geworden en een ander nichtje zit nu in een draagzak op de buik in plaats van in de buik. Hoewel ik meer zuurstof dan ooit lijk te hebben ben ik de hele week moe. In België is niet veel veranderd zegt men. Mensen veranderen inderdaad niet veel. De straten, de omgeving en mensen voelen helemaal niet vreemd aan. Het lijkt wel of ik nooit ben weggeweest. Door de huidige technologie ben ik ook steeds op de hoogte gebleven van de Wet- tot de  Koekoekstraat. Mensen heten me welkom. Een veelgestelde vraag is wanneer ik terug ga.
De eerste maanden nadien vertoef ik in gedachten in Ecuador. Die landing is pas later heel geleidelijk aan gekomen.

Piedrecita

Piedrecita (steentje) is een traditioneel lied dat deels in het Spaans en deels in Kishwa wordt gezongen. Ik kan er drie betekenissen aan geven.
In de eerste plaats is het steentje een herinnering aan de liefde.
Daarbij hoop ik dat het een herinnering mag zijn aan mijn jaar voor de mensen die ik heb leren kennen en met wie ik samen op weg ben gegaan.
Tenslotte is het steentje, en dan letterlijk als rotsblok, een vorm van verzet tijdens grote protesten zoals in de beelden van het onderstaand filmpje.
Op de eerste foto de muziekgroep waarmee ik het lied aanleerde en daar onder een vriendin. Muziek en vriendschap zijn gedurende het hele jaar zowat de twee belangrijkste zaken geweest.


Quisiera ser piedrecita 

piedrecita del camino
para que tu te trapieses 
cuando quises olvidarme

ama shitawaichu warmi
kanta ñuka kuyanimi
kan ñukata shitakpika
wañuychari japinka

caminemos caminemos 
largo camino tenemos
rishpakari rishallami
may karupi kausanaman 

'Ik zou een steentje willen zijn,
een steentje op de weg
zodat je je verstuikt
wanneer je me wilt vergeten

laat me niet achter liefste vrouw
want ik hou van jou
als je me achterlaat
zal mijn dood zich vervolmaken

wandelend vooruit gaand,
we hebben een lange weg te gaan
ik wil weggaan
om ver van hier te gaan leven'

Nariz del Diablo

Een van de bekendste toeristische attracties in Ecuador is de 'Nariz del diablo' (=duivelsneus). Het was de liberale president Eloy Alfaro die de Ecuadoraanse spoorlijn in 1908 inhuldigde. Hij was een opstandeling tegen de katholieke staat en na dertig jaar slaagde hij erin om die macht omver te werpen en benoemde zichzelf tot president. Zowat 15 jaar lang waren de Alfaristen aan de macht. Na een voortdurende machtsstrijd kwam een einde aan zijn bewind en werd hij ironisch genoeg werd hij met 'zijn' trein naar Quito gedeporteerd om vervolgens geëxecuteerd te worden.

duivelsneus op de achtergrond

Het openbaar vervoer langs de spoorlijn maakte plaats voor transport op de weg. De trein wordt vandaag slechts gebruikt voor toerisme. Ook de huidige president ziet het belang van de spoorlijn in en laat deze volledig hernieuwen. De treinbils worden vervangen door beton. Het laatste stukje van Alausi tot de Duivelsneus is reeds volledig vernieuwd. Scholen worden uitgenodigd om dit stukje erfgoed te leren kennen. Samen met de leerlingen van twee schooltjes uit Guamote gaan we naar de Duivelsneus in Alausi.

De duivelsneus is een steile rotswand vlakbij het kruispunt tussen de drie bestemmingen; Quito in het Noorden, Cuenca in het Zuiden en Guayaquil aan de kust in het Westen. Bij de aanleg kwamen immigranten uit onder meer Jamaica om met dynamiet een weg te maken op duizelingwekkende hellingen. Minstens 2000 mensen kwamen daarbij om het leven. De zigzag is het resultaat van de moeilijkste spoorlijnen ter wereld. De trein daalt de duivelsneus afwisselend voorwaarts en achterwaarts af omdat het onmogelijk is om een volledige bocht te maken op de berg. 

Beneden ligt het stationnetje waar de treinen uit verschillende richtingen kunnen kruisen. Vergezeld van dertig leerlingen en twee leerkrachten genieten we van de afdaling. Beneden in het stationnetje dansen mensen uit de plaatselijke gemeenschap en worden we rondgeleid in een klein museum. Iedere leerling is voorzien op etenstijd. Kippen, bonen, cavia, gekookte aardappelen, rijst en empañadas komen te voorschijn en worden gedeeld in het cirkeltje waarin het klasje zich nestelt.

September

Ook hier is september de eerste maand van het nieuwe schooljaar. Na de inhuldiging op de eerste dag wordt tijd genomen voor het opknappen van leslokalen en de reorganisatie naar aanleiding van een nieuwe wet. Vanaf dit schooljaar blijven leerkrachten acht in plaats van zes uren op de school. Deze uren dienen voor lesvoorbereiding, organisatie, naschoolse activiteiten en het remediëring van leerlingen met leerachterstand.

Een week later gaat het schooljaar
definitief van start. Ik geef op dezelfde schooltjes les en op donderdag komt er eentje extra bij. Gramapamba ligt op een 3650 meter hoogte en is tot nu toe in afstand de verste school waar ik les geef. Ik woon in dezelfde straat als de directeur die me ’s morgens om zeven uur oppikt. Samen met de andere leerkrachten rijden we iedere ochtend een goed half uur tot in de paramo waar de koude wind geen genade kent. De directeur geeft in het tweede leerjaar les. Hij stelt me voor in de vier hoogste klasjes als ¨de eerste Engelse leerkracht in de geschiedenis van de school.

Een andere verandering aan het schoolsysteem is de sectorisering van het onderwijs of de verlenging van het aantal jaren in de lagere school. De komende jaren mag de lagere school ook de eerste drie jaren van de middelbare school voorzien, namelijk het achtste, negende en tiende jaar.  Deze wijziging wil de kinderen meer binden aan de omgeving. De schoolgaande jongeren moeten dan eerst tot anderhalf uur naar school stappen waar ze in klassen van 40 leerlingen terecht komen.


De schoolplicht wordt ook meteen opgekrikt tot vijftienjarige leeftijd en in het beste geval heeft men dan het tiende jaar bereikt. Een groot voordeel voor de berggemeenschappen dat ze drie jaar middelbare school organiseren, is dat kinderen op de schoolbanken blijven. Tot nu toe stopten nog heel wat leerlingen na de lagere school omwille van de hoge kosten van uniformen tot materiaal en de verre afstand tot een middelbare school. De hulp van de kinderen op het veld en bij het verzorgen van de dieren is natuurlijk zeer welkom. Of dit het niveau van deze jaren ten goede komt zal afhangen van het extra aantal toegewezen leerkrachten in de bergdorpjes. Ook in de school waar ik ga is een achtste jaar of eerste middelbaar ingericht.

Er waren tot voor kort twee schoolinstellingen in de provincie Chimborazo. De Hispanische als volledig Spaanstalige en de Bilingue waar ook Kishwa wordt onderwezen. Misschien is het vreemd omdat Kishwa in het hele land geen enkele rol van betekenis speelt maar anderzijds is onderwijs in de moedertaal een recht dat iedereen verdient. Alle overige vakken worden in het Spaans onderwezen. In een van de namiddagen waarbij de leerkrachten langer blijven geeft de directeur richtlijnen voor het komende schooljaar. Hij benadrukt om de uitspraak van de leerlingen te verbeteren. Het Kishwa kent slechts drie klinkers: 'a','i' en de 'u'. Het gebeurt dat onze leerlingen in het Spaans de 'o' en de 'e vervangen door een van hun drie beter bekende klinkers. Daarbij maken ze ook fouten bij de zinsbouw. Het feit dat Spaans slechts hun tweede taal is speelt vaak in hun nadeel. In alle instanties van het land is Spaans de voertaal. Een taalfout is voer voor onbegrip en stereotypering. Daarom wil men in de school werken aan de taalachterstand van de leerlingen.

Op maandag geef ik in Guamote les aan elf leerlingen van het achtste leerjaar. Hoewel deze school van oorsprong een Hispanische school is, spreken veel leerlingen thuis Kishwa. Ik geef huiswerk waarbij men ofwel een woordenboek ofwel via het internet woordjes mag vertalen. Sommige leerlingen hebben nog nooit op het internet gesurft. De enige studenten van de klas die ooit Engels kregen waren vorig jaar mijn leerlingen. De achterstand van leerlingen uit gemeenschappen of Guamote in het algemeen is een feit. Ik vind het dus zeer jammer om mijn scholen binnenkort achter te laten en ook de middelbare studenten niet te kunnen helpen. Hoewel ik oorspronkelijk niet echt overtuigd was, zie ik nu wel het nut in van mijn lessen. Ook al beperken die lessen zich tot een kennismaking- of een initiatiecursus.

Ibarra, 'la ciudad blanca'

Voor de derde keer breng ik een vrij weekend door in Ibarra. Er zijn verschillende redenen dat ik daar heen ga. Het is er het hele jaar door een aangename 22 graden en wordt ook wel de 'eeuwige lente' genoemd. Ik leerde er vooral ook sympathieke en gastvrije mensen kennen. Op hun eigen ongeremde manier wijzen ze me de weg in de ideale combinatie van een rustgevende omgeving en een broeierig nachtleven. Wat nu al zeker is dat ik deze uitstappen zal koesteren en wellicht nooit meer vergeten.

Een van de nonkels van de talrijke familie Acosta, twaalf telgen, heeft een gastenverblijf in de bergen. Al jaren werken Don Fernando en zijn zonen in de toeristische sector. Hun pronkstuk is Polylepis lodge op twee uur rijden ten Noorden van Ibarra. Maar sinds kort is een landgoed van 22 hectaren net buiten Ibarra klaar voor bezoekers. In een wonderbaarlijk stuk natuur vind je een medicinale plantentuin, paarden, huisjes voor toeristen, een restaurant en een zwembad. Het is een geslaagde mix van een boerderij en een luxueus verblijf.

Op een mooie zaterdagmiddag kom ik aan in Tunas y Cabras Eco Lodge. Precies wanneer een televisieploeg klaar staat voor een reportage à la Vlaanderen Vakantieland voor de Ecuadoriaanse staatstelevisie. We krijgen uitleg hoe shampoo gemaakt wordt van de aloë veraplant en hoe graan ontkiemt wordt tot voeder voor de dieren. Cavia's en konijnen zitten in een hok en een varken, hond, een ezel en paarden lopen over het terrein alsof ze deel uitmaken van de familie. De gids wijst een tarantula aan die zich in de wegberm schuil houdt.

Wanneer de zon neder daalt spreekt de interviewster met de gastheer. We krijgen een prachtig verhaal dat zijn dromen, wensen en levensopvattingen ontsluierd. Ik mag mijn ervaringen vertellen aan de camera. 's Avonds komt een groepje uit de nabijgelegen Chota vallei muziek spelen. Een gitaar, bas en drie percussionisten spelen de unieke stijl van de zwarte Ecuadoranen die met de minste aanleiding in beweging komen. Bij het afkoelen van de avond verwisselt men het koele bier voor warme canela en Norteño. Net als in heel Ecuador krijg ik hier te zien hoe men van het leven kan genieten.